Από την ήμερα της γέννησης ενός παιδιού οι γονείς αρχίζουν να ανησυχούν για πολλά πράγματα και οι ερωτήσεις τους προς τους γιατρούς είναι συχνές και εντονες. Ένα από τα θέματα που τους απασχολεί είναι ποιο θα είναι το τελικό ύψος που θα έχει το παιδί τους όταν ενηλικιωθεί.
Η αγωνία αυτή των γονιών να προσδιορίσουν το ύψος του παιδιού τους από την βρεφική ακόμα ηλικία είναι ένα μείγμα ανησυχίας για το αν το παιδί τους αναπτύσσεται κανονικά, αν θα τους μοιάζει το παιδί τους (θα είναι ψηλό σαν τον πατέρα του;) και αν μπορούν να παρέμβουν σε αυτή τη διαδικασία της ανάπτυξης κάνοντας κάτι ή αποφεύγοντας κάτι άλλο για να αναπτυχθεί το παιδί τους περισσότερο.
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα μπορεί να δοθεί με σχετική ακρίβεια από το γιατρό σας υπολογίζοντας ορισμένες παραμέτρους και παρακολουθώντας την ανάπτυξη του παιδιού σας.
Το ύψος του παιδιού είναι γενετικά προκαθορισμένο από το DNA του πατέρα και της μητέρας. Μία πρώτη προσέγγιση στο προσδοκώμενο ύψος του παιδιού έχουμε εάν υπολογίσουμε το μέσο ύψος του πατέρα και της μητέρας προσθέτοντας 6.5 cm εάν πρόκειται για αγόρι στο ύψος της μητέρας και αφαιρώντας 6.5 cm αντίστοιχα εάν πρόκειται για κορίτσι από το ύψος του πατέρα.
Δηλαδή :
(Ύψος μητέρας+13cm+ύψος πατέρα) / 2 = γενετικά προκαθορισμένο ύψος γιού
(Ύψος πατέρα-13cm+ύψος μητέρας) / 2 = γενετικά προκαθορισμένο ύψος κόρης
Αυτός είναι ένας αδρός τρόπος υπολογισμού του πιθανού ύψους του παιδιού σας με βάση το γενετικό υλικό που κληρονομείται από τους γονείς. Φυσικά παράγοντες του περιβάλλοντος αλληλεπιδρούν με το γενετικό υλικό και με αυτό τον τρόπο καθορίζεται το τελικό ύψος του παιδιού. Οι παράγοντες αυτοί είναι:
Α) Διατροφή
Β) Διάρκεια και ποιότητα ύπνου
Γ) Είδος και συχνότητα άθλησης
Δ) Χρόνιες ασθένειες
Ε) Φύλο
Στ) Περιβάλλον ζωής
Είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι το οργανικό σύστημα που έχει άμεση σχέση με το ανάστημα και δια του οποίου πραγματοποιείται η πολύπλοκη διαδικασία της ανάπτυξης, είναι το σκελετικό, δηλαδή ο σκελετός. Οι ρυθμοί αύξησης του σκελετού είναι υψηλοί κατά την βρεφική ηλικία, επιβραδύνονται κατά την παιδική και επιταχύνονται στο μέγιστο βαθμό κατά την εφηβεία. Η βασική έκφανση της διαδικασίας αύξησης του αναστήματος είναι η σε μήκος αύξηση των μακρών κυρίως οστών (μηριαίου και την κνήμης-περόνης). Η αύξηση του σκελετού γίνεται με την λειτουργία του ειδικού οργάνου αυξήσεως που βρίσκεται στα άκρα των μακρών οστών (εγγύς των αρθρώσεων) και ονομάζεται «αυξητική πλάκα».
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι οι παράγοντες του περιβάλλοντος δεν μπορούν να επιδράσουν και να αυξήσουν το γενετικά προκαθορισμένο ύψος του παιδιού παρά μόνο να επηρεάσουν αρνητικά το τελικό ύψος σε περίπτωση που αυτοί είναι επιβαρυντικοί.
Η διατροφή είναι πάρα πολύ σημαντική για να μπορέσει το παιδί να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό ανάπτυξης του DNA του και να μην επιβραδυνθεί ο οστικός ρυθμός ανάπτυξης του. Η βιταμίνη D, ο φώσφορος και το ασβέστιο είναι πολύ σημαντικά στοιχεία για την οστική ανάπτυξη και θα πρέπει η διατροφή του παιδιού να είναι πλούσια σε αυτά τα στοιχεία, επίσης η ένδεια ιωδίου και ψευδαργύρου μπορούν να είναι η αιτία για ένα παιδί με χαμηλό ανάστημα.
Η έλλειψη ύπνου επηρεάζει και αυτή αρνητικά την ανάπτυξη του παιδιού και αυτό γιατί η έκκριση της αυξητικής ορμόνης (η οποία ελέγχει το ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού) δεν είναι ίσα κατανεμημένη στο 24ωρο αλλά εκκρίνεται περισσότερη κατά την διάρκεια του ύπνου παρά την ώρα που το παιδί είναι ξύπνιο. Οι βασικές ανάγκες σε ύπνο ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία. Έτσι τα νεογέννητα χρειάζονται περίπου 20 ώρες ύπνου την ημέρα, σε ηλικία 2-6 μηνών 15-18 ώρες, 18 μηνών έως 3 ετών 12-13 ώρες ενώ 3-7 ετών χρειάζονται 11-12 ώρες ύπνου. Εάν το παιδί αναπτύσσεται κανονικά παρά το γεγονός ότι κοιμάται λιγότερο από τους προαναφερθέντες χρόνους δεν έχει νόημα να το πιέσουμε να κοιμάται περισσότερο.
Η άθληση αυξάνει την αιματική ροή στα οστά, βελτιώνει την θρέψη, μετά επιταχύνει την οστική ανάπτυξη και αυξάνει την οστική πυκνότητα. Όλη αυτή η σύνθετη διεργασία προωθεί την ανάπτυξη σε ύψος του παιδιού. Πρέπει από την βρεφική ηλικία να παρακινούμε τα παιδιά να ασκούνται πολλές φορές την ημέρα, να μπουσουλάνε, μετά να περπατούν, να τρέχουν, να σκαρφαλώνουν. Τα παιδιά δεν θα πρέπει να στέκονται όρθια πολύ ώρα ή να είναι καθιστά πολύ ώρα αντίστοιχα. Η καθημερινή παρακίνηση στα παιδιά για άσκηση και κίνηση είναι ένας καθοριστικός παράγοντας για να βελτιώσουμε την φυσική τους κατάσταση και να τα βοηθήσουμε να ψηλώσουν έως τα γενετικά προκαθορισμένα όρια. Η άσκηση επίσης βοήθα το μυϊκό σύστημα να δυναμώσει ώστε να είναι σε θέση να υποστηρίξει τον αυξανόμενο σκελετό και να διατηρήσει το παιδί σε όλες τις ηλικίες το επιθυμητό βάρος σε σχέση με το ύψος του αποφεύγοντας με αυτό τον τρόπο και άλλες ασθένειες που συνδέονται με την παχυσαρκία. Δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο είδος άθλησης που να συνδέεται με την αύξηση του ύψους αλλά μερικά αθλήματα (όπως η άρση βαρών, η ρυθμική γυμναστική κτλ) καλό είναι να αποφεύγονται μέχρι την ηλικία των 12 ετών γιατί θεωρείται ότι επηρεάζουν αρνητικά την αύξηση σε ύψος.
Οι οξείες ασθένειες επηρεάζουν συνήθως μόνο το σωματικό βάρος του παιδιού αλλά καταστάσεις χρόνιες μπορούν να παίξουν ρόλο και στην διαμόρφωση του τελικού ύψους του παιδιού. Χρόνιες ασθένειες που επηρεάζουν το ύψος είναι το σύνδρομο turner (γενετική διαταραχή) ασθένειες του ενδοκρινολογικού συστήματος (με υπερέκκριση ή μειωμένη έκκριση ορισμένων ορμονών), ο γιγαντισμός κτλ. Σε κάθε περίπτωση η διάγνωση θα γίνει από τον παιδίατρο σας. Ακόμα η χορήγηση κορτιζόνης για μεγάλο χρονικό διάστημα φαίνεται να επιδρά αρνητικά στην οστική ανάπτυξη συνολικά και κατ’ επέκταση στη διαμόρφωση του τελικού ύψους του παιδιού.
Το φύλο παίζει ένα καθοριστικό ρόλο στο ύψος που θα έχει το παιδί στην ενηλικίωση και στις περισσότερες περιπτώσεις ένα αγόρι θα είναι ψηλότερο από ένα κορίτσι με τις ίδιες γενετικές καταβολές. Ο γενικός κανόνας είναι ότι ένα κορίτσι θα ξεπεράσει το ύψος της μητέρας του εάν ο πατέρας είναι σημαντικά ψηλότερος από αυτήν και ένα αγόρι θα είναι το ίδιο ή λίγο κοντύτερο από τον πατέρα του εάν η μητέρα είναι σημαντικά πιο κοντή. Για σιγουριά θα πρέπει κανείς να συμπεριλάβει στους υπολογισμούς του και το ύψος των γονιών του πατέρα και της μητέρας. Όσον αφορά τα κορίτσια τόσο το ύψος της μητέρας όσο και της γιαγιάς (από την μεριά της μητέρας) φαίνεται να παίζουν κάποιο ρόλο στην διαμόρφωση γενετικά του ύψους στην ενηλικίωση.
Το φυσικό (κλιματολογικές συνθήκες) αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον που μεγαλώνουν τα παιδιά τέλος ίσως να έχει μια επίδραση στην έκφραση της γενετικής πληροφορίας όσον αφορά το ύψος των παιδιών. Μια γενικότερη παρατήρηση είναι ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλον με υψηλό μορφωτικό επίπεδο είναι υψηλότερα από άλλα όμως αυτό δεν αποτελεί κάποιου είδους κανόνα. Ίσως σε ένα τέτοιο περιβάλλον να λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπόψη όλοι οι υπόλοιποι παράγοντες και έτσι να ευνοείτε η ανάπτυξη του παιδιού.
Όλοι οι παραπάνω παράγοντες αλληλεπιδρούν με το γενετικό υλικό και επηρεάζουν το τελικό ύψος στην ενηλικίωση αλλά αυτό που θα πρέπει να καταστεί σαφές είναι ότι το γενετικά προκαθορισμένο ύψος δεν μπορεί να αλλάξει προς το ψηλότερο αλλά μόνο εάν επιδράσουν αρνητικά παράγοντες να μην εκφραστεί συνολικά η γενετική πληροφορία και το παιδί να γίνει πιο κοντό από ότι το DNA του είχε καθορίσει.
Έκτος από τον γενικό γενετικό κανόνα που λαμβάνει υπ’όψη του το ύψος των γονιών το τελικό ύψος των παιδιών μπορεί να υπολογιστεί βάσει κάποιων πολλαπλασιαστών (βλέπε πίνακες) εάν υπολογίσουμε το ύψος σε μια δεδομένη ηλικία του παιδιού. Για μεγαλύτερη ασφάλεια στους υπολογισμούς μας θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την οστική ηλικία του παιδιού που σε ορισμένες περιπτώσεις παρουσιάζει απόκλιση από την πραγματική ηλικία. Ουσιαστικά η οστική ηλικία μετράει τον βαθμό σκελετικής ωρίμανσης του παιδιού και μπορεί να μετρηθεί από τους ορθοπαιδικούς και τους παιδοενδοκρινολόγους μελετώντας τις σκελετικές αλλαγές που εμφανίζονται στα παιδιά και εύκολα εξακριβώνονται με ακτινογραφίες. Έτσι με την ακριβή μέτρηση της οστικής ηλικίας και του ύψους τη δεδομένη στιγμή μπορεί να δοθεί με σχετική ακρίβεια απάντηση στο ερώτημα «πόσο ψηλό θα γίνει το παιδί μου γιατρέ».
